Η πορεία προς τον Γολγοθά είναι μια μεγάλη πολυπρόσωπη σύνθεση. Ο Μπρίγκελ στήνει το σκηνικό του σε τοπίο ευρωπαϊκό, που θυμίζει περισσότερο τη χώρα του παρά τη Μέση Ανατολή. Απεικονίζει πλήθος μορφών με σύγχρονες φορεσιές, κάνοντας σαφή αναφορά στη δική του εποχή. Την εποχή του Μπρίγκελ, οι Κάτω Χώρες ήταν υπό ισπανική κυριαρχία που ασκούσε ανελέητες θρησκευτικές διώξεις, κυρίως εναντίον των Προτεσταντών. Παρουσιάζει μια φλαμανδική εκδοχή της Ιερουσαλήμ και μια ισπανική εκδοχή των Ρωμαίων στρατιωτών που, ιστορικά, ήταν υπεύθυνοι για την εκτέλεση του Ιησού. Οι δημόσιες εκτελέσεις ήταν συνηθισμένες τον 16ο αιώνα, ειδικά στην ταραγμένη Φλάνδρα και, μάλιστα, ήταν τόσο δημοφιλείς που είχαν τον χαρακτήρα πανηγυριού, ενός είδους λαϊκής διασκέδασης.
Σε αντίθεση με πολλούς ζωγράφους παραδοσιακών θρησκευτικών θεμάτων, ο Μπρίγκελ αποφεύγει πολλά από τα συμβατικά θρησκευτικά μοτίβα και θεμελιώνει τη βιβλική του ιστορία στην καθημερινότητα της εποχής του, με απλούς ντόπιους ανθρώπους γεμάτους αδυναμίες. Είναι εμφανής η αδιαφορία του πλήθους για τον φόβο και τη δυστυχία των καταδικασμένων. Αυτή η αίσθηση ότι οι κανονικοί, συνηθισμένοι άνθρωποι, που είναι άνθρωποι του καιρού μας – όχι κάποιου βιβλικού παρελθόντος – επιδεικνύουν τέτοια αδιαφορία ή και σκληρότητα απέναντι στον πάσχοντα Άνθρωπο, είναι σοκαριστική και αποκαλύπτει ο μέγεθος και τη σημασία της τραγωδίας που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια τους και τα δικά μας μάτια.
Είναι προφανές πως είναι εύκολο να χαθείς σ’ αυτόν τον πίνακα μέσα στις χαοτικές δραστηριότητες εκατοντάδων ανθρώπων.
Σ’ αυτή τη δραματική πορεία, το κεντρικό πρόσωπο που είναι ο Ιησούς είναι δυσδιάκριτο. Θα έψαχνες πολύ για να το βρεις, αν δεν υποψιαζόσουν ότι το πιθανότερο είναι να βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα.
Η αφήγηση ξεδιπλώνεται από αριστερά προς τα δεξιά.
Διακρίνουμε μια τειχισμένη πόλη σε ομιχλώδη απόσταση – μια εκδοχή της Ιερουσαλήμ όπου, την προηγούμενη μέρα, είχε γίνει η δίκη του Ιησού.
Πολλές λακκούβες και λάσπη στο έδαφος μαρτυρούν πως έχει βρέξει πρόσφατα.
Οι μακριές σκιές των ανθρώπων στο πλήθος μας λένε ότι είναι νωρίς το πρωί.
Οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την πόλη για τις δουλειές τους και τα χωράφια. Φαίνεται ακόμη πως φυσάει ένα δυνατό αεράκι καθώς κάποιοι κρατούν τα καπέλα τους.
Ο απόκρημνος βράχος με τον ανεμόμυλο δεσπόζει στο πάνω αριστερό μέρος του πίνακα και μοιάζει σαν άξονας, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται όλη η δράση. Υποστηρίζεται ότι μπορεί να έχει κάποιον συμβολισμό πολιτικό, θρησκευτικό, φιλοσοφικό. Ίσως υποδηλώνει την «περιστροφή του κόσμου ή τον οφθαλμό του Θεού που βλέπει τα πάντα από ψηλά.
Ακριβώς στο κέντρο του πίνακα εμφανίζεται ο Ιησούς με έναν απλό μπλε μανδύα, σχεδόν κρυμμένος, πεσμένος στο έδαφος, εξαντλημένος από το βάρος του σταυρού. Γύρω του, φαίνεται να υπάρχει κάποια σύγχυση – κάποιοι από τους δήμιους τραβούν τον σταυρό, άλλοι σπρώχνουν, ένας άνδρας ακουμπάει πάνω το πόδι του. Ένας άλλος, εξωτικά ντυμένος, τους οδηγεί φυσώντας ένα καμπύλο κέρατο, προαναγγέλλοντας κοροϊδευτικά τον υποτιθέμενο Μεσσία. Λίγοι από τους γύρω του κοιτάζουν πραγματικά τον Ιησού.
Ο ουρανός ακριβώς από πάνω τους, δυσοίωνος, συννεφιασμένος, προοιωνίζεται την ώρα του μαρτυρίου.
Οι δύο ληστές δεν απαιτείται να κουβαλήσουν τους σταυρούς τους εδώ, αλλά κάθονται σε ένα κάρο, εμφανώς τρομαγμένοι, με δύο ιερείς πλάι στον καθένα.
Ο ένας ληστής κοιτάζει τον ουρανό με μάτια που δεν βλέπουν, ο άλλος κάθεται απελπισμένος και ζαλισμένος. Στα δεμένα χέρια του κρατά έναν σταυρό [πρόκειται για αναχρονισμό, δεδομένου ότι ο Ιησούς δεν είχε καν σταυρωθεί ακόμη, που μας θυμίζει ότι ο σταυρός είναι και ένα ισχυρό σύμβολο παρηγοριάς].
Το κάρο που τους μεταφέρει στάζει λάσπη από τους τροχούς.
Ο δρόμος μπροστά τους είναι γεμάτος αγχόνες και τροχούς βασανιστηρίων με υπολείμματα πτωμάτων και υφασμάτων από προηγούμενα θύματα.
Οι θεατές, με τα πόδια ή με άλογα, συρρέουν προς τον λόφο του Γολγοθά.
Όσοι θέλουν να έχουν μια καλή θέα της εκτέλεσης έχουν ήδη συγκεντρωθεί σε έναν μεγάλο κύκλο.
Υπάρχουν παιδιά, σκυλιά και άλογα διάσπαρτα σε όλο το πλήθος. Οι σταυροί για τους δύο κλέφτες είναι ήδη στη θέση τους, ενώ ένας εργάτης σκάβει την τρύπα για τον σταυρό που θα φέρει ο Ιησούς. Ένας στρατιώτης με κόκκινα ρούχα συγκρατεί το πλήθος.
Στο πρώτο πλάνο δεξιά, σε ένα βραχώδες πλάτωμα με ένα γαϊδουράγκαθο [χριστιανικό σύμβολο] κι ένα κρανίο στον βράχο, η Παναγία, σχεδόν λιπόθυμη, θρηνεί βοηθούμενη από τον Άγιο Ιωάννη και τις άλλες δύο Μαρίες.
Αυτή η τετράδα είναι ντυμένη με όμορφα ακριβά ρούχα -ιδιαίτερα η Μαρία Μαγδαληνής στα αριστερά – και μοιάζει χωρισμένη, απομακρυσμένη από τα κύρια γεγονότα. Ο Άγιος Ιωάννης γέρνει υποστηρικτικά προς την Παναγία, ενώ οι δύο άλλες γυναίκες γονατίζουν θλιμμένες σε στάση προσευχής. Είναι φανερή η επιθυμία του Μπρίγκελ να διαφοροποιήσει την ομάδα από τους άλλους.
Ο Μπρίγκελ απεικόνισε τους στρατιώτες που επιβλέπουν τις διαδικασίες της ημέρας με κόκκινα ρούχα, σαν τους μισητούς ιππείς που ήταν στην υπηρεσία του Ισπανού βασιλιά.
Εκτός από τα βασικά πρόσωπα, υπάρχουν εκατοντάδες άτομα: αγρότες, έμποροι, εργάτες, κληρικοί, στρατιώτες, τεχνίτες, ζητιάνοι και τσιγγάνοι – όλοι με σύγχρονη φλαμανδική ενδυμασία – για να μην αναφέρουμε σαράντα άλογα, πολλά πουλιά και τουλάχιστον οκτώ σκυλιά.
Είναι τέτοιες οι λεπτομέρειες που ορισμένες σκηνές μπορούν να αναγνωριστούν μόνο με μεγεθυντικό φακό.
Πολλά ζωηρά περιστατικά εκτυλίσσονται σε όλη την έκταση του πίνακα.
Στην αριστερή άκρη μια γυναίκα με λευκή ποδιά σπρώχνει ένα καρότσι που κουβαλά ένα ψάθινο καλάθι με δύο ζώα, προφανώς προορισμένο για την αγορά.
Στις πλαγιές του λόφου του Γολγοθά ένα άσπρο άλογο που το ιππεύει ένας έμπορος τρομάζει, καθώς το καπέλο ενός χωρικού πέφτει στο πέρασμά του.
Στο αριστερό προσκήνιο έχει ξεσπάσει μια μάχη. Ένας στρατιώτης με ασπροκόκκινο ριγέ καλσόν απειλεί με το αιχμηρό του όπλο μια γυναίκα, η οποία προσπαθεί να κρατήσει τον άντρα της που τον τραβολογούν δύο άλλοι στρατιώτες. Ο σύζυγος είναι πιθανώς ο βιβλικός Σίμων ο Κυρηναίος [ο άντρας που υποχρέωσαν οι Ρωμαίοι να κουβαλήσει τον σταυρό του Ιησού] ο οποίος πιέζεται να βοηθήσει τον Χριστό να μεταφέρει τον σταυρό.
Η κανάτα της με το γάλα έχει πέσει στα πόδια της, όπως και το δεμένο πρόβατο που άφησε ο άντρας της. Τρεις εργάτες με γεμάτα τσουβάλια που προορίζονται για την αγορά, φεύγουν τρέχοντας.
Τα μέλη του πλήθους κοιτάζουν, με εκφράσεις που κυμαίνονται από έκπληξη, ενδιαφέρον έως φόβο.
Ακόμα πιο κοντά στο προσκήνιο, με την πλάτη του σε εμάς, κάθεται ένας πεζοπόρος με μια τσάντα με εμπορεύματα στην πλάτη του. Αυτός ο άντρας, που φοράει ένα χαριτωμένο καπέλο με φτερά, είναι, μάλλον, ένας από τους περιπλανώμενους πεζοπόρους, που συχνά πουλούσαν ψωμί. Φαίνεται αφηρημένος και αδιάφορος για όσα συμβαίνουν γύρω του.
Στη βάση του τροχού των βασανιστηρίων στο δεξιό άκρο, στέκεται ένας σκυθρωπός ιεροκήρυκας μαζί με μια αυτοπροσωπογραφία του Μπρίγκελ [με το καπέλο]
Τέσσερις γυναίκες φαίνεται να συμμετέχουν συναισθηματικά σ’ αυτό που βλέπουν. Συμπάσχουν παρακολουθώντας την πομπή – η μία απλώνει τα χέρια, η άλλη κρύβει το πρόσωπο στην ποδιά της, οι άλλες δυο σταυρώνουν τα χέρια τους.
Η τελευταία, μάλιστα, με το στόμα ανοιχτό, μοιάζει σοκαρισμένη.
Υπάρχουν μόνο λίγες γυναίκες στον πίνακα και φαινομενικά καμία στον λόφο του Γολγοθά. Πολλές απ’ αυτές φαίνεται πως βρέθηκαν τυχαία στην πομπή καθώς πήγαιναν στην αγορά. Όσες δίνουν προσοχή, γενικά φαίνονται συμπονετικές, σε αντίθεση με τους περισσότερους άντρες. Όπως, για παράδειγμα, οι δύο γυναίκες, αρκετά κοντά στον Ιησού, με την πλάτη τους σε εμάς, με τα χέρια στο πρόσωπο.
Τα παιδιά που είναι διάσπαρτα σε όλο τον πίνακα αγνοούν σε μεγάλο βαθμό τα σημαντικά γεγονότα που εκτυλίσσονται. Όπως τα παιδιά παντού, απορροφώνται κυρίως απ’ το παιχνίδι και διασκεδάζουν με την αναστάτωση. Ακριβώς αριστερά από τον βράχο του ανεμόμυλου, μια ομάδα αγοριών φωνάζει μέσα στη λάσπη. Ο ένας προσπαθεί να πηδήξει με το κοντάρι πάνω από τις λασπώδεις λακκούβες, ο άλλος κρατά την αδερφή του -καθώς κάνει ελιγμούς για ν’ αποφύγει το νερό- και δύο άλλοι ελέγχουν πόση λάσπη έχουν τα παπούτσια τους.
Στην άλλη πλευρά του πίνακα, ένα ξυπόλητο κορίτσι σηκώνει τη φούστα του για να περάσει προσεκτικά μέσα απ’ το νερό και να φτάσει στον ζωηρό αδερφό της. Πιο δεξιά, ένα παιδί καβαλάει τους ώμους του πατέρα του.
Πίσω από τον Χριστό, βλέπουμε δύο παιδιά και έναν σκύλο, που κοιτάζουν πίσω. Συνοδεύονται από τον πατέρα τους που κουβαλάει ένα τρίτο παιδί στην πλάτη του. Το ενδιαφέρον τους στρέφεται προς το επεισόδιο με τον Σίμωνα και όχι στο δράμα του Ιησού.
Υπάρχουν πολλές ακόμη λεπτομέρειες στις οποίες θα μπορούσε να εστιάσει κανείς. Στιγμιότυπα από τη ζωή των ανθρώπων και εικόνες του φυσικού τοπίου.
Η γενική αίσθηση, πάντως, είναι πολύ πικρή. Ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων διάσπαρτο και απασχολημένο με τις δικές του υποθέσεις, αδιάφορο και αμέτοχο στο κεντρικό δράμα. Μια ανθρωπότητα, αδιάφορη και αιώνια τυφλή στη σημασία των μεγάλων γεγονότων.
Μερόπη
(Αγαπητή Μερόπη, σου βγάζω το καπέλο. Μερόπη, σκέφτομαι πως μπορεί να είχαν κουραστεί οι άνθρωποι από τις πολλές σταυρώσεις που είχαν δει στη ζωή τους, οπότε, τουλάχιστον οι μεγαλύτεροι, αδιαφορούσαν και κάπως. Τα πάντα μοιάζουν κανονικά, όταν συμβαίνουν επί αιώνες, όπως η σταύρωση, ενώ οι άνθρωποι έχουν απίστευτη προσαρμοστικότητα. Και, βέβαια, οι σταυρώσεις και οι εκτελέσεις ανθρώπων πρέπει να έσπαγαν κάπως τη μονοτονία και την πλήξη των ανθρώπων της εποχής που δεν είχαν Tik Tok. Πάντως, οφείλουμε στη σταύρωση του Χριστού την κατάργηση της σταύρωσης ως εκτέλεση θανατικής ποινής. Σήμερα, τον Χριστό, θα τον σκότωναν με ντρόουν, και, αντί για σταυρούς, θα φοράγαμε αλυσίδα με ντροουνάκι. Κάθε Πάσχα, βλέπω το Life of Brian των Monty Python. Για να μην ξεχνάω πως η ζωή είναι κωμωδία. Να είσαι καλά. Την αγάπη μου.)
ΠΗΓΗ: https://pitsirikos.net/
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.