Πριν από περίπου μια δεκαετία, οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου συμφώνησαν να πατάξουν την καταχρηστική χρήση των λεγόμενων φορολογικών παραδείσων από τις πολυεθνικές εταιρείες. Αυτό οδήγησε σε ένα σχέδιο δράσης 15 σημείων που στόχευε να περιορίσει τις πρακτικές «απόκρυψης» μεγάλου μέρους των εταιρικών κερδών από τις φορολογικές αρχές. Όμως, αυτό δεν λειτούργησε. Αντί να περιοριστεί η χρήση των φορολογικών παραδείσων –χώρες όπως οι Μπαχάμες και οι Νήσοι Κέιμαν με πολύ χαμηλούς ή καθόλου αποτελεσματικούς φορολογικούς συντελεστές– το πρόβλημα έχει επιδεινωθεί.
Σύμφωνα με υπολογισμούς, οι εταιρείες μετέφεραν σχεδόν 1 τρισ. δολάρια από τα κέρδη τους σε φορολογικούς παραδείσους το 2019, αριθμός σχεδόν διπλάσιος σε σχέση με τα 616 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015, το έτος πριν από την εφαρμογή του παγκόσμιου σχεδίου πάταξης της φοροδιαφυγής από τους G-20.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσίευσε το theconversation, «μετρήθηκαν» τα κέρδη που μεταφέρθηκαν σε φορολογικούς παραδείσους και δεν μπορούν να εξηγηθούν από τη συνήθη οικονομική δραστηριότητα στη χώρα αυτή. Τα ευρήματα δείχνουν ένα εντυπωσιακό μοτίβο τεχνητής μετατόπισης των κερδών σε εξωτικούς προορισμούς, κάτι που αυξάνεται εκθετικά από τη δεκαετία του 1980.
Παγκόσμια καταστολή
Η ύστατη προσπάθεια να περιοριστεί η κατά τα άλλα νόμιμη εταιρική πρακτική της χρήσης φορολογικών παραδείσων για την αποφυγή πληρωμής φόρων ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2012, όταν οι παγκόσμιοι ηγέτες συμφωνήσουν να αναλάβουν δράση στη συνάντηση της G-20 στο Λος Κάμπος του Μεξικού.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), μια ομάδα 37 δημοκρατιών, ανέπτυξε ένα σχέδιο που αποτελούταν από 15 απτές ενέργειες που πίστευε ότι θα περιόριζαν σημαντικά τις καταχρηστικές φορολογικές πρακτικές των επιχειρήσεων. Αυτές περιελάμβαναν τη δημιουργία ενός ενιαίου συνόλου διεθνών κανόνων με στόχο την πάταξη των επιβλαβών φορολογικών πρακτικών. Το 2015, οι G-20 ενέκριναν επίσημα το σχέδιο και η εφαρμογή ξεκίνησε το 2016.
Την ίδια ώρα, μετά τις αποκαλύψεις για τα Panama Papers και τα Paradise Papers –που έριξαν φως στις «ανήθικες» εταιρικές φορολογικές πρακτικές– η οργή της κοινής γνώμης οδήγησε τις κυβερνήσεις στις ΗΠΑ και την Ευρώπη να ξεκινήσουν νέες προσπάθειες μείωσης των κινήτρων για τη μεταφορά κερδών σε φορολογικούς παραδείσους.
Ρεκόρ
Και σε αυτό το πλαίσιο, όμως, αποδείχτηκε ότι οι προσπάθειες αυτές είχαν μικρό αντίκτυπο. Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι οι μεγαλύτερες πολυεθνικές επιχειρήσεις του κόσμου μετέφεραν το 37% των κερδών τους – ή 969 δισεκατομμύρια δολάρια – σε φορολογικούς παραδείσους το 2019, από περίπου 20% το 2012 όταν οι ηγέτες των G-20 συναντήθηκαν στο Λος Κάμπος. Το ποσοστό ήταν κάτω από 2% στη δεκαετία του 1970. Οι κύριοι λόγοι για τη μεγάλη αύξηση ήταν η ανάπτυξη του «κλάδου της φοροαποφυγής» τη δεκαετία του 1980 και οι πολιτικές των ΗΠΑ που διευκόλυναν τη μεταφορά κερδών από χώρες υψηλής φορολογίας σε φορολογικούς παραδείσους.
Η άνοδος των φορολογικών παραδείσων
Ποσά σε δισ. δολάρια
Εκτιμάται επίσης ότι το ποσό των εταιρικών φόρων που χάθηκαν ως αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής ανήλθε στο 10% των συνολικών εταιρικών εσόδων το 2019 (λιγότερο από 0,1% τη δεκαετία του 1970).
Όπως επισημαίνεται, το 2019, χάθηκαν 250 δισεκατομμύρια δολάρια φόρων, με τις πολυεθνικές εταιρείες των ΗΠΑ να αντιπροσωπεύουν περίπου το 50%. Ακουλούθησαν εταιρείες με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία.
Ο χάρτης των «χαμένων» κερδών από το 1980
Ελάχιστος παγκόσμιος φόρος
Μέχρι στιγμής, τα κράτη στο σύνολό τους προσπαθούν να λύσουν αυτό το πρόβλημα μειώνοντας ή καταργώντας τους εταιρικούς φόρους, αν και με πολύ σταδιακό τρόπο. Τα τελευταία 40 χρόνια, ο πραγματικός παγκόσμιος εταιρικός φορολογικός συντελεστής μειώθηκε από 23% σε 17%. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις βασίστηκαν περισσότερο στους φόρους κατανάλωσης, οι οποίοι είναι οπισθοδρομικοί και -όπως αναφέρουν αναλυτές- τείνουν να αυξάνουν την εισοδηματική ανισότητα.
Αλλά η βασική αιτία της μετατόπισης των κερδών είναι τα κίνητρα που εμπλέκονται, όπως οι γενναιόδωροι φορολογικοί συντελεστές σε άλλες χώρες. Εάν οι χώρες μπορούσαν να συμφωνήσουν σε έναν παγκόσμιο ελάχιστο συντελεστή, το πρόβλημα της μεταφοράς κερδών θα εξαφανιζόταν σε μεγάλο βαθμό, καθώς οι φορολογικοί παράδεισοι απλώς θα έπαυαν να υπάρχουν.